Historia miasta i powiatu Lubin do 1945 roku.

Źródło: Międzynarodowe Polsko - Niemieckie Sympozjum "Lubin dawniej i dziś – wspólne dziedzictwo kulturowe", Towarzystwo Miłośników Ziemi Lubińskiej Lubin 2002; Autor: Knut Schnabel, Związek Byłych Lubinian

Szanowne Panie, Szanowni Panowie!
Niewielu krajom był dany tak zmienny los, jak Śląskowi, który znajdował się pod panowaniem Piastów, królów czeskich i Habsburgów, zanim poprzez Fryderyka II trafił do Prus. Rozwój historyczny miasta i powiatu lubińskiego jest dalece związany z historią Śląska. Na mapie Śląsk ma kształt dębowego liścia. Żyłki owego liścia tworzą rzeki, przy czym Odra stanowi niejako jego centralny nerw.
Na mapie widzimy, że powiat lubiński leży na wschodnim skraju pokrytej lasami Niziny Śląsko-Łużyckiej nad wpływającą do Odry koło Ścinawy rzeką Zimnicą.

Oto rozwój historyczny powiatu lubińskiego w skrócie:

• na ok. 10 000 r. przed naszą erą przypada ostatni okres epoki lodowcowej. W owym czasie liczne narody pozostawiły swe ślady.
• 800-700 r. p.n.e. epoka brązu.
• 700-500 r. p.n.e. wczesny okres lodowcowy; w powiecie Lubin znajdują się prehistoryczne cmentarze.
• 100 r. p.n.e.-500 r. n.e. na Śląsku osiedlają się Germanie z plemienia Wandali.
• ok. 400 r. n.e. początek Wędrówki Ludów, Wandale opuszczają Śląsk.
• ok. 600 r. plemiona słowiańskie przemieszczają się ze wschodu na Śląsk przejmując opuszczone siedliska plemienne Wandali.
• ok. 960 r. powstanie państwa polskiego w wyniku zjednoczenia plemion słowiańskich pod wodzą księcia z rodu Piastów, Mieszka I.
• 990 -1137 r. walki pomiędzy Polską i Czechami o przejęcie Obniżenia Milicko-Głogowskiego na Śląsku. W wyniku Paktu Kłodzkiego z Dnia Zesłania Ducha Świętego Śląsk aż po Sudety – przypada Polsce.
• 1138 r. po śmierci polskiego księcia Bolesława III następuje podział państwa polskiego. Jego najstarszy syn, Władysław II*, otrzymuje część polskiego Księstwa Śląskiego. * Władysław II Wygnańczyk jest ojcem rodu Piastów Śląskich.
• 1146 r. następuje wygnanie Władysława przez braci; znajduje on schronienie w miejscowości Altenburg w Turyngii, u niemieckiego króla, Konrada III, przyrodniego brata żony Władysława.
• 1163 r. z pomocą niemieckiego cesarza Fryderyka II Rudobrodego – zwanego Barbarossą – synowie Władysława II Wygnańczyka przejmują dobra na Śląsku.
• 1163-1201 r. Bolesław II Wysoki, najstarszy z synów, otrzymuje miano Księcia Śląskiego.
• 1175 r. cystersi z Pforte przejmują klasztor w Lubiążu i zakładają osady na prawie niemieckim.
• 1201-1238 r. Henryk I Brodaty zostaje Księciem Śląskim; wraz z żoną, zwaną później Świętą Jadwigą (Jadwigą Trzebnicką), wspiera osadnictwo nie­mieckie na Śląsku.
• 1238-1241 r. tytuł Księcia Śląskiego nadany zostaje Henrykowi II Pobożnemu. 9 kwietnia bitwa z Mongołami nieopodal Legnicy 1241 r. ginie Henryk II, syn Świętej Jadwigi.
• 1248-1251 r. następuje podział księstwa pomiędzy synów Henryka II: na Księstwo Głogowskie, Legnickie i Wrocławskie.

Z jakiego okresu pochodzi pierwsza wzmianka o Lubinie?

Faktyczna data założenia Lubina pozostaje tajemnicą annałów historycznych.

15 sierpnia 1295 – taką datę nosi pierwszy pisemny dokument dotyczący Lubina i data ta jest traktowana jako dowód jego powstania. Niestety według historyków ów dokument pocho­dzący z 15 sierpnia 1295 r. i podpisany przez księcia Konrada II został najprawdopodobniej sfałszowany. Według legendy miasto Lubin zostało założone już w roku 936 przez cesarza Henryka I tam, gdzie zbie­gają się liczne potoki, które wpływają do Odry nie­opodal Ścinawy jako rzeka Zimnica. Książęca warownia, gród Lubin, pojawia się w ofi­cjalnych dokumentach po raz pierwszy w roku 1226 (Kastellan Ulrikus de Lubin).

Dystrykt lubiński do roku 1273 należał do Księstwa Głogowskiego, by później oddzielić się na rzecz Księstwa Ścinawskiego. Jego możnowładcą został syn Konrada I z Głogowa noszący imię Primko. Wspierał on w swoim dystrykcie osiedlanie się nie­mieckich osadników.

W okresie swego panowania pomiędzy 1280 i 1290r. doszło do założenia Lubina na prawie niemieckim (prawie magdeburskim, które w przeciwieństwie do prawa polskiego gwarantowało obywatelom wolność osobistą).

Miasto i kościół zostały powierzone Najświętszej Marii Pannie, której wizerunek został umieszczony w godle miasta.

Należący do legnickiego okręgu regencyjnego powiat śląski Lubin liczył przed wypędzeniem ludności niemieckiej ok. 45.000 mieszkańców. Liczba ta obejmowała miasto powiatowe Lubin z 11.000 mieszkańców i miasta Chocianów (4300 mieszkań­ców) i Rudna (2300 mieszkańców). Ponadto obejmował on 62 gminy ziemskie liczące 27.400 mieszkańców.

Całkowita powierzchnia powiatu Lubin wynosiła 713 km², z czego 359,7 km² stanowiły grunty orne, 95,5 km² łąki i 244 km² lasy.

Dwie trzecie ludności było wyznania ewangelickiego, a jedna trzecia wyznania katolickiego. Naj­ważniejszym źródłem przychodów było rolnictwo. Gospodarstwa rolne były bardzo dobrze wyposażo­ne i przynosiły wszędzie pokaźne dochody. W każ­dej wsi znajdowała się posiadłość rycerska bądź majątek ziemski (domena), mające od pokoleń cha­rakter rodowy.

Wielkie majątki, najczęściej były to komfortowo urządzone pałace, świadczyły o zamożności. Główną warstwą społeczną była stara szlachta ślą­ska: hrabia zu Dohna, hrabia Ballestrem, hrabia von der Recke Volmarstein, von Weehmar, von Stollberg, von Brauchitsch, von Bohlen, von Braun. Poza rolnictwem można było jednak już wtedy za­uważyć pierwsze oznaki rzemiosła i przemysłu.

Dzięki bogatym w lasy okolicom przeważał tu przemysł drzewny, a liczne tartaki i spora fabryka parkietu dostarczały swe wyroby daleko poza granice powiatu. Zwłaszcza fabryka fortepianów K. Lan­ge & Co cieszyła się estymą aż za granicą. Znane były zależne od rolnictwa zakłady “Lübener Gurkeneinlegerei und Sauerkrautfabrik” (wytwarzający ogórki konserwowe i kiszoną kapustę), cukrownia i fabryka płatków ziemniaczanych. W Chocianowie znajdowała się natomiast fabryka naczyń emaliowych, tzw. “Marienhütte”. Najważniejszym elementem transportu były w po­wiecie linie kolejowe umożliwiające przez Legnicę połączenia z Berlinem, Szczecinem i Lesznem, ist­niała również boczna linia kolejowa wiodąca z Lu­bina do Chocianowa.

Centralnym punktem komunikacyjnym był dworzec przeładunkowy w Rudnej Gwizdanów zapewniają­cy dowóz poczty do najodleglejszych miejscowości leżących w powiecie.

Sam Lubin od 1815 roku był miastem garnizono­wym. Tradycję regimentu dragonów kontynuował po zakończeniu I Wojny Światowej pułk jazdy kon­nej nr 7, a potem kompania rozpoznawcza wojsk pan­cernych nr 9.

W mieście mieścił się w późniejszym czasie je­den z sześciu zakładów leczniczo-opiekuńczych na Śląsku, który jako pierwszy wprowadził na począt­ku 1900 roku terapię zajęciową (ergoterapię).

Oprócz tego Lubin stał się w otoczeniu rolniczych terenów powiatu ośrodkiem własnego życia kulturalnego oraz miastem urzędów i urzędników, mogą­cym jako miasto powiatowe pochwalić się wyższy­mi placówkami oświatowymi, internatem dla uczniów, szkołą zawodową, szkołą rolniczą oraz dobrze rozwiniętą siecią szkół elementarnych.

Droga polityczna Śląska związana z powiatem lubińskim:

24 sierpnia 1335 r. – w układzie z Trenczyna polski król Kazimierz III Wielki rezygnuje ze Śląska na rzecz Czech. Od tej pory Śląsk należy do Królestwa Czech.

1526 r.- w wyniku umowy spadkowej Królestwo Czech trafia pod panowanie austriackich Habsburgów. Śląsk należy do Austrii.

16 grudnia 1740 r. – król pruski Fryderyk II przekracza granicę między Brandenburgiem a Prusami, by podbić Śląsk.

29 grudnia 1740 r. – Fryderyk II przechodzi podczas marszu ze swoimi wojskami na Wrocław również przez Lubin Fryderyk II był przywódcą 3 wo­jen śląskich: 1 Wojny Śląskiej z lat 1741-1742; 2 Wojny Śląskiej z lat 1744-1745; 3 Wojny Śląskiej z lat 1756-1763.

5 grudnia 1757 r. Fryderyk II odnosi zwycięstwo nad Austrią.

Ale dopiero 15 lutego 1763 r. układ z Hubertusburg zadaje kres Wojnie Siedmioletniej. Właśnie wówczas Śląsk wraz z miastem i powiatem Lubin został wcielony do Rzeszy Niemieckiej.

Na wstępie mego referatu mówiłem o zmiennych losach Śląska.

Na początku Śląsk znajdował się pod panowaniem Piastów, pod rządami książąt piastowskich nastąpiło osiedlanie się Franków, Szwabów i Saksończyków. Potem Śląsk przeszedł na stronę Czech. W wy­niku umowy spadkowej Królestwo Czech przypa­dło austriackim Habsburgom. Tym samym Śląsk tra­fił do Austrii. W końcu Śląsk został przejęty przez Fryderyka II, Króla Prus. należał zatem od tej chwi­li do Prus, a później do Niemiec.

W 1945 r. musieliśmy opuścić naszą ojczyznę, powiat Lubin.

W 1946 r. wydalono ostatnich Niemców. Rozjechali się oni w kierunku zachodnim w całych Niem­czech. Przypadek decydował o tym, gdzie budowali swe nowe domostwa. Dziś czują się tam dobrze. Ale tęsknota za ojczyzną pozostała.